فرزندان ما از اول یک آقا یا خانم اجتماعی به بار نمی‌آیند!

کودک عمدتاً تا 2 -3 سالگی در حال ایجاد ارتباط امن با والدین است؛ کودک در این سنین تلاش می‌کند تا مراقب و به خصوص مادر خود را محک بزند؛ در واقع تمام فرزندان ما می‌خواهند بدانند مراقب و به خصوص مادر چقدر دردسترس، پاسخگو و حساس به نیازهای آن‌هاست؛ این سه طلب اصلی از مادر در این دوران رشد برای کودکان بسیار مهم است؛ تا جایی که در صورت عدم توازن بین این سه طلب یا نیاز در رابطه‌ی والد و کودک، می‌توانیم منتظر مشکلات اضطرابی و اجتنابی عمده در سنین بالاتر باشیم. همان مثال‌هایی که در مطلب سطح اضطراب و اجتناب در رفتار به آن اشاره کردیم.

پس مهم است خصوصیات یک ارتباط ایمن بین مادر و کودک را خوب درک کنیم: (تأکید ما در اهمیت دادن مادر به عنوان مراقب از این جهت است که مادر هم غذای کودک را تأمین می‌کند و هم باعث تقویت رفتارها و پاسخ‌های عاطفی در نوزاد، نوپا و کودک خود می‌شود؛ بنابراین نقش مادر در این چرخه خیلی مهم است؛ یعنی همان مفهومی که همه‌ی مادرها از آن به عنوان حس مادرانه یاد می‌کنند):

• مادر یک عضو جدایی ناپذیر برای کودک است؛ کودک تا سه سالگی کاملاً به این مادر وابسته است؛ همانطور که گفتیم در مرحله دوم و سوم دلبستگی کودکان روی مادر و پدر خود تمرکز می‌کنند؛ آن‌ها بعد از این سنین به دنبال ایجاد این فکر در ذهن خود هستند که "می‌توان به دنیا و انسان‌ها بیشتر اعتماد کرد". این یکی از بزرگ‌ترین اهداف دلبستگی است.
• مادر از طریق رابطه‌ی دلبستگی هیجان‌های شادی، ترس، تعجب و... را به کودکان خود نیز یاد می‌‌دهد؛ کودک با عدم حضور موقتی خود، حس نبودن و هیجان مرتبط با آن یعنی ترس را تجربه خواهد کرد. اگرچه این عدم حضور نباید زیاد باشد اما می‌تواند در سنین سه سالگی و بالاتر به کودک کمک کند تا با این مسئله آشنا شود که "ممکن است مادر یا مراقب همیشه در دسترس نباشند؛ پس باید کمی تحمل کنم".
• کودک در مواجهه با نبود مادر می‌ترسد و ممکن است در صورت طولانی‌شدن این غیبت گریه هم بکند؛ اما اگر مادر دوباره برگردد او خوشحال خواهد شد و سعی می‌کند رفتارهای مثبتی از خود نشان دهد؛ مثل تمایل به آغوش کشیده‌شدن. این ویژگی طبیعی رفتاری است که کودک در مواجهه با نبود مادر انجام می‌دهد؛ یک رابطه‌ی دلبستگی ایمن این ویژگی را دارد.
• مادرانی که خود رفتارهای دلبستگی ایمنی دارند بیشتر با کودکان خود بازی و ارتباط برقرار می‌کنند.
• مادر نسبت به نیازهای فرزندان خود (تا یک سالگی)، رفتاری باثبات دارد؛ به عبارتی دیگر او می‌‌تواند رفتارهای فرزند خود را بشناسد و به موقع نسبت به آن‌ها پاسخ دهد.
• مادران از رابطه با کودک خود لذت می‌برند؛ آن‌ها اعتماد به نفس مطلوبی دارند و تلاش می‌کنند که رفتارهای فرزند خود را بیشتر و بهتر پیش‌بینی کنند.

موارد بالا ویژگی‌های اصلی یک رابطه دلبستگی ایمن بین والد و فرزند (یک رابطه کاملاً دوطرفه) است. براساس آزمایش اینوورث (سال 1970) سه الگوی کلی دلبستگی بین والد و کودک وجود دارد که می‌توان طبق جدول زیر ویژگی هرکدام از آن‌ها را تقسیم‌بندی کرد؛ دلبستگی ایمن و ناایمن.

تا ۳ سالگی همه‌چیز اهمیت دارد! فرزندان ما گام به گام وارد اجتماع می‌شوند

براساس اطلاعاتی که به دست آوردیم می‌توان گفت در سنین تا سه سالگی (به جز تولد تا 3 سالگی) عمدتاً همه‌ی بچه‌ها دوست دارند تا مادر را برای همیشه در کنار خود داشته باشند؛ آن‌ها نسبت به عدم حضور مادر شکایات عادی دارند؛ یعنی نه خیلی زیاد مضطرب می‌شوند و نه خیلی بی خیال هستند؛ البته رفتار آن‌ها بستگی دارد به این‌که غیبت مادر چقدر طولانی باشد. آن‌ها ممکن است از دیگران بترسند و در سنین پایین‌تر معمولاً دوست دارند در موقعیت‌های غیرعادی و غریبه مادر و یا مراقب اصلی خود را در آغوش بگیرند؛ این یک رفتار کاملاً طبیعی است و باید به نیاز آن‌ها در این سنین پاسخ داد.

طرحی از: Wenjia Tang

در سنین نزدیک 3 سالگی آن‌ها کم‌کم و نه یک‌باره به رفتن مادر و پدر خود عادت می‌کنند؛ ممکن است در ابتدا از فاصله‌ی کمی دور، بعدها در میدان دید آن‌ها و در نهایت در خیال خود همیشه والد یا مراقب خود را درک کنند. این نیز طبیعی است؛ در این سنین فرزندان ما در حال اعتماد کردن به دیگران هستند؛ آن‌ها کم‌کم دنیای غریبه‌ها را درک می‌کنند و گام به گام در صورت عدم حضور فیزیکی مادر و پدر نمی‌ترسند؛ باید توجه داشته باشیم آن‌ها از اول یک آقا یا خانم بار نمی‌آیند!

این مطلب ادامه دارد؛ در ادامه این مطلب در مورد اضطراب جدایی اطلاعات بیشتری را به دست خواهیم آورد.

برای نوشتن این مطلب از منابع زیر کمک گرفتیم:

https://www.verywellmind.com/attachment-styles-2795344https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/separation-anxiety-disorder/diagnosis-treatment/drc-20377457

و کتاب کمک به کودک مضطرب: راهنمای گام به گام والدین و درمانگران؛ رانلد راپی، آن ویگنال، سوزان اسپنس، ونسا کابم، هایدی لینهام. ترجمه سمیرا رستمی (1391)؛ تهران. انتشارات ارجمند.