چه سنی برای یادگیری زبان دوم مناسب است؟

این سوال که سن مناسب یادگیری زبان دوم چه سنی است، ذهن خیلی از والدین را به خود مشغول می کند؛ به عبارت دیگر والدین دوست دارند هر چه سریع تر فرزندان خود را با زبان جدید (یا دوم) آشنا کنند؛ اما این دغدغه را هم دارند که واقعاً چه سنی برای شروع آموزش زبان مناسب است؟

در ابتدا بد نیست به صورت اجمالی با رشد زبان در کودکان از سن 2 تا 7 سالگی آشنا شویم؛ این به ما در درک بهتر سوال بالا بهتر یاری خواهد کرد:

شاید در شروع دوسالگی بسیاری از ما با اولین کلمات فرزندانمان شگفت‌ زده شویم؛ بچه های ما در این سن می توانند با بیانی ساده منظور خود را به دیگران برسانند. اگرچه بجه ها در این سن از اشتباهات لپی مثل: راننگدی، بشباق و... بسیاری استفاده می کنند؛ اما آن ها در ابتدای سن سه سالگی می توانند اغلب علاوه بر پدر و مادر منظورشان را درست و کمتر بدون اشتباه به همه انتقال دهند.
در این سن (سه سالگی) زبان انتزاعی نیز کم کم در حال شکل گیری است، به طوری که کودکان از زبان خود برای بیان خیال و شرح دنیای خودشان نیز بهره می برند؛ "من یک اسب کوچولوی صورتی دارم". در این سن می توان شاید این بود که بچه ها می توانند روابط بین مقوله ها را نیز بیان کنند "اسب من از اسب تو بزرگتره". مکان و زمان مقوله های دیگری هستند که کودکان آن را در زبان خود به کار می برند. در این سن مجموعه ی کلماتی که بچه ها از آن استفاده می کنند و گاهی هم از طریق آن منظور دیگران را متوجه می شوند به ۲۵۰ تا ۱۰۰۰ کلمه می رسد. جملات در این سنین (سنین سه تا چهارسالگی) برای بچه ها دارای سه تا پنج کلمه هستند. کودکان ما در این زمان پذیرای دنیای کلامی بیرون هم هستند؛ آن ها از دیدن کارتون و تلویزیون لذت می برند و سعی می کنند جملات و عبارات بیرون را برای خود تکرار کنند.
در چهارسالگی بچه ها پرحرف می شوند و به همین دلیل خیلی از والدین از این موضوع ناراضی هستند؛ زبان کودک در این سن اجتماعی تر شده و دوستان و همسالان نیز بر گفتار آن ها تأثیر می گذارند. سوال های پیچیده از این سن شروع می شود؛ مثلاً "مامان، وقتی کوچیک بودی کدوم کارتون رو از همه بیشتر دوست داشتی؟". در این سن معمولاً بچه ها کمی دچار لکنت می شوند و ممکن است برای ادای جملات بلند، گاهی چندبار در کلامشان وقفه ایجاد می شود. مهم است که والدین آموزش های لازم در این سن را به خوبی جدی بگیرند تا دربرابر این لکنت های رشدی طبیعی، کودک خود را بهتر هدایت کنند.
جمع بستن اسامی، استفاده از ساختارهای دستوری مناسب، استفاده ابتدایی از جملات کنایی، رعایت نوبت در صحبت کردن و رسیدن گنجینه ی لغات به ۲۵۰۰۰ کلمه از ویژگی های زبانی سن پنج سالگی است. در این سنین کودکان می توانند داستان های دیگران را تا میزان قابل قبولی متوجه شده و آن ها را برای دیگران بازگو کنند؛ حتی در این سنین آن ها می توانند همانندی کلمات و تفاوت کلمات را متوجه شوند. در این سنین تا 90 درصد گفته های کودکان برای دیگران قابل فهم است. اگرچه هنوز بعضی از کلمات و عبارات هم چنان درست ادا نمی شوند.
در شش سالگی و دوران دبستان (هفت سالگی به بعد) خزانه ی لغات کودکان به ۴۰۰۰ کلمه می رسد. در این سنین آن ها می توانند از زبان تحلیلی نیز استفاده کنند؛ زبان تحلیلی به این معناست که آن ها می توانند از معانی روانشناختی، هیجانی و مادی خیلی از جملات آگاهی یابند؛ به عنوان مثال خیلی از کلمات مثل خنک و عالی می توانند معنایی مادی و روانشناختی داشته باشند: "عجب پیراهن خنکی" یا "آن فیلم واقعاً عالی بود". در این سن نیز فرزندان ما از جملات مصدری (دروغ نگفتن خیلی خوبه) و مجهول (شیشه شکست به جای من شیشه را شکستم) نیز استفاده می کنند؛ درحقیقت آن ها دارند شخص سوم (شخصی که اساساً مجهول یا ناشناخته است) را در جملات خود به کار می برند.

و اما بررسی این سوال
سن مناسب یادگیری زبان دوم چه سنی است؟

بسیاری از روانشناسان معتقدند که کودکان به دو طریق می توانند زبان دوم را آغاز کنند:
۱. همراه زبان اول خود زبان دوم را یاد بگیرند؛
۲. کودکان بعد از یادگیری و تثبیت زبان اول (زبان مادری) خود، یادگیری زبان دوم را آغاز کنند.
در مورد اول اگرچه کودکان به لحاظ توجه انتخابی، استدلال تحلیلی، تشکیل مفهوم و انعطاف پذیری ذهنی رشد بهتری دارند اما پژوهش های روانشناسی بسیاری تاکیده کرده اند که کودکانی که دو زبان را همزمان با هم آغاز می کنند، با مشکلات رشد زبانی زیادی نیز روبه رو هستند؛ یکی از مهم ترین مشکلات سختی تثبیت دو زبان با هم است؛ یعنی اینکه کودکان ممکن است مدام در بیان کلمات و جملاتشان دچار تداخل زبانی شوند. همانطور که در توضیحات بالا هم گفته شد، وجود اصولی چون خزانه لغات، درک زبان دیگران، مفهوم پذیر بودن زبان خود آن ها و ... در طول دوران رشد غنی تر می شوند. لذا برای زبان دوم نیز ضروری درست به مانند زبان اول یا مادری این اتفاقات اصولی رخ بدهند.
با تمام این تناقضات هنوز با قطعیت نمی توان گفت که سن مناسب برای یادگیری زبان دوم چه سنی است؛ با این حال بسیاری از طرفداران یادگیری زبان دوم سنین شش یا هفت سالگی را سنین مناسبی برای شروع زبان دوم درنظر می گیرند؛ در حالی برخی دیگر معتقدند سن شروع زبان دوم را می توان تا یازده و دوازده سالگی نیز به تعویق انداخت. این درحالی است که اخیراً نیز تحقیقاتی در دانشگاه هاروارد خیلی از والدین را ترغیب می کند تا حتی از سنین پایین تر از دبستان نیز آموزش زبان دوم را شروع کنند.
با این تفاسیر هنوز هم برای شروع زبان دوم سن دقیقی توصیه نشده است و شروع آموزش زبان دوم بستگی به موارد زیر دارد:
۱. علاقه فرزند ما به آموزش زبان دوم
۲. میزان پیشرفت در زبان مادری به خصوص تا سن سه یا چهارسالگی
۳. میزان مسلط بودن بر زبان اول به عنوان مهم ترین مسئله در یادگیری یک زبان
۴. میزان زمانی که والدین یا اطرافیان می توانند به طور همزمان برای آموزش دو زبان به فرزند خود صرف کنند.
۵. میزان هوش و توانایی حافظه کودکان
۶. توجه به نوع آموزش و روند آن
۷. توجه به توصیه های روان شناس و یا زبان شناس کودک و نوجوان

منابع:
۱. کتاب روان شناسی رشد، از لقاح تا کودکی، جلد اول، تألیف لورا برک و ترجمه یحیی سیدمحمدی، انتشارات ارسباران.
۲. سری کتاب های کلیدهای رفتار با کودک (دو، سه، چهار و پنج ساله)، موسسه انتشارات صابرین
۳. خبرگزاری daytranslations
۴. مجله خبری Independent