خواب کودک و مشکلات آن

از جمله شایع‌ترین شکایات مادران که نزد هر پزشک متخصص کودکان عنوان می‌شود، عبارت است از : کم خوابیدن کودک، گریه کردن قبل از خوابیدن، بیدار شدن مکرر، گریه کردن در خواب و بالاخره زود بیدار شدن هنگام صبح. این گونه مشکلات خواب معمولا در کودکان یک تا چهار ساله وجود دارد.

بیشتر مادران با عجز و ناله برای خواباندن کودک خود، درخواست داروی خواب‌آور می‌کنند. مادر حق دارد که چنین درخواستی کند، زیرا اگر مادر شب نخوابد، نمی‌تواند در طول روز وظایف خانه‌داری و حتی پرستاری کودک را انجام دهد. در این قسمت سعی شده است نکات عملی در مورد مشکلات خواب و راه های پیشگیری از آن بیان گردد.

مدت زمان مورد نیاز کودک به خواب

میزان احتیاج به خواب در کودکان متفاوت است و به سن کودک، هوش، شخصیت و عوامل بسیار دیگری بستگی دارد. اگر کودک به حد کافی نخوابد، دچار تحریک پذیری، بی‌اشتهایی و کج خلقی می‌گردد و حتی برای ابتلا به عفونت آمادگی پیدا می‌کند. بعضی از مواقع مشکلات رفتاری کودک با اختلال در خواب او شروع می‌شود.

خواب در دوره‌ی نوزادی

از ابتدای تولد کودک، هر مادری باید توجه داشته باشد که نوزاد و شیرخوار نمی‌داند چه موقع شب است و باید بخوابد، چه موقع روز است و باید بیدار باشد و در روز چند نوبت باید بخوابد. مادر است که باید برنامه خواب کودک را تنظیم نماید تا کودک به برنامه تتظیم شده عادت کند. این برنامه باید با برنامه خواب پدر و مادر تطبیق داشته باشد، به طوری‌که کودک در روز کم و بیش بیدار باشد و شب را بخوابد. معمولا نوزادان در چهار هفته اول تولد در طول شب دو بار برای شیر خوردن بیدار می‌شوند و مادر باید به کودک شیر بدهد و دوباره او را بخواباند. در سن دو ماهگی، کودک باید یک نوبت بیدار شود و موقعی که به سه ماهگی رسید باید سرتاسر شب را بخوابد. مادر باید برنامه خود را با برنامه فوق تطبیق دهد.

اگر مادر موقعی که کودک (در هر سنی) کوچک‌ترین صدایی می‌کند، بلافاصله چراغ را روشن کند و کودک را بغل کند و به او شیر دهد، کودک به این عمل عادت خواهد کرد و هر شب چندین نوبت بیدار می‌شود. بنابراین بهترین روش این است که اگر کودک سه ماهه است، از ساعت ۵ بعدازظهر او را بیدار نگه دارید تا زمانی که کاملا خسته شود، سپس به او شیر بدهید و او را بخوابانید. اگر کودک در خلال شب بیدار شد، چراغ را روشن نکنید و به او شیر ندهید. بعضی از مواقع ممکن است تشنگی، احساس سرما یا گرما، وجود گاز در روده‌ها، لباس تنگ یا خیس و تر شدن کهنه‌ها،کودک را بیدار کند. در چنین شرایطی، مادر باید از مشکلات فوق آگاه باشد و آنها را برطرف نماید.

عواملی که در خواب رفتن نوزاد و کودک موثر است

۱- پیچیدن کودک:

اگر در سه ماه اول تولد، دور بدن نوزاد را بپیچید، نوزاد بهتر می‌خوابد (منظور سفت پیچیدن یا قنداق کردن نیست). پیچیدن موجب گرم شدن کودک می‌گردد و به او آرامش و امنیت می‌هد.

۲- وضع خواباندن کودک:

تحقیقات انجام شده در سال‌های اخیر نشان داده است که اگر کودکان یک تا سه ماهه موقع خواباندن به پشت خوابانده شوند، مرگ ناگهانی نزد آنها کم می‌شود. بنابراین توصیه می‌شود کودکان را در هر سنی حتی اگر نوزاد نارس می‌باشد، به پشت بخوابانید. اگر نوزاد یا کودک را به شکم بخوابانید ممکن است کودک دچار انسداد راه تنفسی و کمبود اکسیژن و مرگ ناگهانی گردد. استفاده از تشک نرم، خواباندن شیرخوار و کودک کنار مادر و سیگار کشیدن مادر در دوران حاملگی و دوران شیرخواری کودک، عواملی هستند که در مرگ ناگهانی کودک مؤثر می‌باشند.

۳- مکیدن:

کودک قبل از خوابیدن احتیاج به آرامش دارد و مکیدن به او آرامش می‌دهد. بعضی از کودکان با مکیدن پستانک و بعضی دیگر با مکیدن انگشت یا شست خود آرامش پیدا می‌کنند و به خواب می‌روند. اگر مکیدن موجب خواب کودک می‌شود، مانع مکیدن او نشوید.

۴- مالش دادن منظم شکم:

اگر مادر در حالی که نوزاد یا شیرخوار را روی بازوان خود قرار داده است، شکم او را به آرامی و به طور منظم مالش دهد، کودک به خواب خواهد رفت. موقعی که چشم کودک بسته شد، مالش دادن را قطع نکنید و چند دقیقه دیگر ادامه دهید.

۵- تکان دادن کودک: 

در حالی که کودک را روی بازوان خود قرار داده‌اید، او را جلو و عقب برید. تکان دادن کودک در به خواب رفتن او کمک خواهد کرد. اگر کالسکه ای در اختیار دارید، کودک را در آن قرار دهید و کالسکه را عقب و جلو ببرید، در این صورت کودک به خواب خواهد رفت. اگر کودک به خواب رفت، بلافاصله او را از کالسکه به تخت بگذارید، زیرا ممکن است بیدار شود. گهواره‌های متحرک که تمام بدن کودک را حرکت می‌دهد، مخصوصا برای کودکانی که به سختی به خواب می‌روند، بسیار کمک کننده است (اگر حرکات نوسانی گهواره ۶۰ بار در دقیقه باشد، بهتر باعث به خواب رفتن کودک می گردد.

۶- لالایی خواندن و موزیک آرام:

لالایی خواندن و صدای موزیک آرام ممکن است در به خواب رفتن کودک کمک کند. تحقیقات نشان داده اگر برای کودکانی که سخت به خواب می‌روند، در هنگام خواب صدای ضبط شده‌ی قلب مادرشان نواخته شود، آرام خواهند شد و به خواب خواهند رفت (چرا که صدای قلب مادر، صدایی است که کودک در زمان داخل رحمی با آن آشنا شده و خو گرفته است).

خواب در دوران شیرخواری

پیچیدن کودک: منظور از پیچیدن کودک این است که با پارچه یا پتو دور بدن و پاهای کودک پوشیده شود. این عمل در به خواب رفتن در دوران شیرخواری کمک می‌کند. در هنگام پیچیدن، دست های کودک را نپیچید و آزاد بگذارید. آزاد بودن دست‌های کودک، نقشی در سرماخوردگی او نخواهد داشت، اما اگر دست‌های کودک سرد است می توانید دستکش به دست او کنید.

عادت پیدا کردن کودک به خواب:

اگر کودک در شش ماهگی عادت کرده باشد که در ساعت معینی بخوابد، موقعی که آن ساعت فرا می‌رسد خود به خواب می رود. ولی اگر شرایط محیط تغییر پیدا کند، به‌طور مثال اگر به مسافرت یا به خانه دیگری برود، عادت او شکسته می شود و به خواب نخواهد رفت. بنابراین پدر و مادر باید سعی کنند هر کجا هستند طبق عادت همیشگی او عمل کنند. پدر و مادر بر حسب شرایط خود باید ساعتی را انتخاب نمایند (مثلا ساعت ۸ بعداز ظهر) و قبل از این ساعت، کودک را حمام کنند و اگر قرار است به او شیر بدهند (در محل و اتاق خود به او شیر بدهند) و هر روز همین عمل را انجام دهند، سپس کودک را در گهواره و یا روی تختش قرار دهند.

اگر کودک دوست دارد، پدر یا مادر می‌توانند کتابی در اختیار او قرار دهند و شکل‌های کتاب را به او نشان دهند و داستانی در رابطه با آن شکل‌ها برای او تعریف کنند. اگر کودک به گفته‌های شما توجه نمی‌کند، این کار را ادامه دهید، او بالاخره به این برنامه عادت خواهد کرد. در صورتی که کودک به خواب نرفت، اسباب‌بازی در اختیار او قرار دهید و چراغ معمولی را خاموش و چراغ خواب اتاق او را روشن کنید و با نوازش کردن به او «شب به خیر» بگویید و اتاق را ترک نمایید تا او بفهمد که روز تمام شده و باید بخوابد.

حمام کردن کودک قبل از خواباندن:

• کودکان در هر سنی پس از شیر خوردن و غذا خوردن، اگر حمام شوند، به راحتی میخوابند.
• بعد از حمام کردن کودک، اجازه ندهید افراد زیادی او را بغل کنند و با او گفتگو نمایند، زیرا موجب بی‌خوابی او می‌شود.
• قبل از اینکه کودک به خواب برود، او را روی تخت یا گهواره‌اش قرار دهید تا بخوابد.
• بعد از حمام کردن، به کودک شیر یا غذا ندهید، بلکه باید قبل از حمام، کودک را سیر نمایید.
• اگر کودک بعد از حمام کردن به خواب نمی‌رود، ممکن است عللی مانند قرمزی و سوزش محل بستن کهنه‌ها، لباس زیاد، گرمای بیش از حد اتاق، ترس از جدایی والدین یا بیماری کودک در کار باشد.

موقعی که می‌خواهید کودک را بخوابانید، خود باید آرامش داشته باشید

اگر مادر، خود دچار استرس، ناراحتی یا عصبانیت باشد، این حالت به کودک منتقل می‌گردد و کودک احساس ناامنی می‌کند و به خواب نمی‌رود. اگر مادر آرامش داشته باشد و صدای او آرام و ملایم باشد و کودک را به آرامی نوازش کند، کودک به راحتی به خواب خواهد رفت.

کنار کودک بخوابید و برای او قصه بگویید

زمانی که مادر کنار کودک می‌خوابد و تماس بین بدن مادر و کودک برقرار می‌گردد مغز کودک آرامش می‌یابد. این حالت همچنین مانع تکان خوردن و لول خوردن کودک می‌گردد و کودک به خواب خواهد رفت. اگر کودک در تخت خود می‌خوابد، تماس دست مادر با بدن کودک نیز سبب آرامش کودک و به خواب رفتن او می‌گردد. هنگام خواباندن کودک، پاهای او را در انتهای تخت، گهواره یا ساک او قرار دهید تا کودک لول نخورد و پائین‌تر نرود و از خواب بیدار نشود.

این مطلب از کتاب "من و کودک من، راهنمای مادران از نظر بهداشت و سلامت خود، تغذیه، رشد و پرورش کودک" تهیه شده است.