تربیت جنسی در مراحل مختلف رشد

این که بدانیم فرزندمان در هر سنی چه مرحله از مراحل رشد جنسی را پشت سر می گذارد، موضوعی است که در تربیت جنسی بسیار به ما کمک خواهد کرد. به این منظور، درک کودک از مسایل جنسی بر اساس مراحل رشد کودک به تفصیل بیان شده است.

از تولد تا ۲ سالگی

اگر کودک بتواند با دستانش اشیایی را محکم بگیرد و نگه دارد، نسبت به اعضای بدن خود نیز کنجکاو میشود و درصدد کشف آنها برمی آید و قسمتهایی از بدن خود را، از جمله انگشتان دست و پا و همین طور آلت تناسلی خود را نیز لمس خواهد کرد. لمس آلت تناسلی برای کودک احساس خوبی به همراه دارد، ولی نوزادان هنوز قادر نیستند جای آلت تناسلی خود را به خاطر بسپارند تا بتوانند مجددأ این احساس را تجربه کنند. این توانایی زمانی حاصل می شود که کودک بیش از یک سال داشته باشد. پس از آن رفتار جنسی به صورت خودکار صورت می گیرد. رفتاری که آگاهانه برای کسب یک احساس لذت بخش است. البته این نوع لذت با لذت جنسی متفاوت است و کاملا بدون هدف خاصی انجام می گردد.

کودکان نوپا معمولا قادر به نام بردن تمام اعضای بدن خود از جمله دستگاه تناسلی هستند و به راحتی و بدون هیچ گونه شرمساری درباره‌ی اعضای بدن خود صحبت می‌کنند. در این سنین باید نام اعضای بدن را به او یاد دهید. اکثر کودکان دو ساله تفاوت بین مرد و زن را متوجه می‌شوند و معمولا از روی شکل ظاهر می‌‌توانند تشخیص دهند که یک فرد مرد یا زن است.

از ۲ تا ۴ سالگی

در این دوره ی سنی کودکان خود را به عنوان موجودی مستقل از دنیای اطراف می‌بینند و به خویشتن و جسم خود آگاهی می‌یابند. آنها کشف می‌کنند که ظاهری متفاوت با دیگران دارند. از این زمان کودک به جسم خود و به جسم دیگران توجه بیشتری نشان می‌دهد. کودکان به تفاوت‌های جنسیتی خود با کودکان غیرهمجنس خود پی می‌برند و می‌توانند افراد را بر اساس جنسیت‌شان طبقه‌بندی کنند.

هویت جنسی و درک از جنسیت در این سن شکل می‌گیرد و این به کشف تفاوت‌های ظاهری میان خود و دیگران مربوط می‌شود. کودکان عموما می‌پندارند که این تفاوت در ظاهر و لباس است.

پدر و مادر می‌توانند در این سنین در مورد اعضای مختلف بدن و نحوه‌ی کارکردشان توضیحات ساده و قابل فهمی به کودک بدهند.

کودک در این سنین نیاز به تماس‌های جسمانی دارد، والدین باید کودک را در آغوش بگیرند و از این طریق به وی محبت کنند. نیاز به تماس جسمی و لمس و نوازش، برای کودکان این گروه سنی بسیار با اهمیت است.

وارسی بدن خود و دیگران!

در این سن بچه‌ها علاقه‌ی زیادی به وارسی و مطالعه‌ی بدن خود و دیگران و همین طور آلت تناسلی خود و دیگران دارند. آنها دوست دارند اندام تناسلی خود را نشان دهند، آن را لمس کنند ( یا آلت بچه های دیگر را لمس کنند). بازی کودک با اندام تناسلی اش به قصد ارضای جنسی نیست. این عمل برای کودک آرامش بخش است، درست مانند وقتی که انگشت شست خود یا پستانک را می مکد. میزان مبادرت به این کار در کودکان متفاوت است. طبق نظر محققان "میزان حساسیت عضو جنسی" در انسان ها متفاوت است، این موضوع شامل کودکان هم می شود. ممکن است کودکی مرحله‌ی کشف اندام خود را دیرتر از دیگر همسالان خود آغاز کند. (معمولا این مرحله در دختران دیرتر از پسران رخ می‌دهد).

در این مرحله‌ی سنی، روند تکامل زبان در کودک به سرعت در حال پیشروی است. کودک متوجه می‌شود که هر کلمه اثری به همراه دارد. اگر غذا و نوشیدنی درخواست کنی، آن را دریافت می کنی، اگر کسی را صدا کنی او می آید. به این ترتیب کودکان از سن یک تا سه سالگی درمی‌یابند که بیان واژه با واکنشی از اطراف همراه است. آنان متوجه می شوند که وقتی کلمات ویژه‌ای را به زبان می‌آورند، در بزرگترها عکس العملی ایجاد می‌شود و به این ترتیب دوران به زبان آوردن کلمات زشت نیز آغاز می‌گردد. به نظر می‌رسد بچه‌ها با بیان کلمات زشت می‌خواهند بزرگترها را تحریک کنند و شاهد واکنش آنها باشند.

در این سن می‌توان به تدریج به کودک خصوصی بودن بعضی از اندام‌های بدنش را یاد داد. برای مثال: بینی عضوی از صورت است و دست زدن به آن اشکالی ندارد، ولی آلت تناسلی اندامی خصوصی است و دیگران نباید به آن دست بزنند.

از ۴ تا ۵ سالگی

اکثر کودکان در این سن به کودکستان فرستاده میشوند. چنانچه کودکی اعضای جنسی خود را لمس کند، معمولا در کودکستان و مدرسه، مربیان مانند والدین عمل نخواهند کرد و در این مورد شکیبایی کمتری از خود نشان میدهند.

این عدم تحمل موجب نمی‌شود که کودک میل و اشتیاق به این رفتارها را از دست بدهد. اما باعث میشود که کمتر در ملأ عام دست به این کار بزند. کودکان در این سن یاد می‌گیرند که این گونه نیازهای خود را در قالب بازی‌هایی از قبیل دکتر بازی، مامان و بابا بازی و... ابراز کنند و عموما تمایل دارند که دور از چشم بزرگترها و در گوشه و کنار باشند، چرا که برخی از بزرگسالان با رفتار خود نشان می‌دهند که نظر مثبتی نسبت به این نوع بازی‌ها ندارند.

در این گروه سنی، به دلیل ارضای حس کنجکاوی درباره‌ی اندام‌های تناسلی کودکان دیگر، ممکن است تمایل به لمس کردن و تماشای اندام تناسلی همسالان خود وجود داشته باشد. بنابراین به دلیل ورود به کودکستان ضروری است که مفهوم کامل خصوصی بودن اندام تناسلی و همچنین پیشگیری از سوءاستفاده‌ی جنسی به کودکان آموزش داده شود. مفهوم فضای خصوصی را هنگام تعویض لباس و رفتن به توالت به کودک آموزش دهید.

شروع سوال‌های کودکان

در این سن کودکان سؤالات بسیاری را در خصوص زاد و ولد مطرح می کنند. پرسش هایی که آنان در مورد دوران حاملگی و چگونگی به دنیا آمدن دارند، هیچ ربطی به احساسات جنسی آنان ندارد و این بزرگسالان هستند که میان این پرسش‌ها و مسایل جنسی رابطه‌ای می‌بینند و به همین دلیل عموما برای پاسخگویی به این سؤالات دچار مشکل و زحمت فراوان می‌شوند. اگر به پرسش‌های کودکان در این سنین اهمیت داده نشود و پاسخ مناسبی به سؤالات آنها ندهید، کودکان می‌آموزند که سکوت کنند و پرسش‌هایی از این قبیل را به زبان نیاورند. بنابراین بهتر است که به سؤالات آنان پاسخ داده شود. بدیهی است که احساس کنجکاوی درباره‌ی تمام مسایلی که به جنسیت مربوط می شود، در کودکان وجود دارد. برای مثال، دختر و پسر چه تفاوتی با هم دارند؟ چرا مردان حامله نمی‌شوند؟ کودک چگونه به دنیا می‌آید؟ و...

برخی از محققان آغاز احساس خجالت را از این دوره‌ی سنی می‌دانند، هرچند که برای تمام بچه ها ممکن است پیش نیاید.

نکات مهم در مورد تربیت جنسی کودکان تا سن ۵ سالگی

- آگاهی کامل نسبت به اعضای بدن خود و کارکرد هر یک از اعضا

- آگاهی از نام صحیح اعضای بدن از جمله اعضای تناسلی

- درک مفهوم خصوصی بودن اندام تناسلی

- اطمینان حاصل کردن از جنسیت خود و توانایی تشخیص دادن دختر یا پسر بودن خود

- فهم و درک رفتارهای کلیشه‌ای زنانه و مردانه و تفاوت گذاشتن بین نقش‌های مادر و پدر در خانه

‌- عزت نفس نسبت به هویت مذکر یا مؤنث خود

احساس کنجکاوی درباره‌ی تمام مسایل مربوط به جنسیت و مطرح کردن سؤالات بسیار در این زمینه

ارضای حس کنجکاوی درباره‌ی اندام‌های تناسلی کودکان دیگر، از طریق بازی‌هایی مثل دکتر بازی

از ۶ تا ۸ سالگی

این دوره ی سنی را دوره‌ی نامرئی میل جنسی می نامند. به نظر می‌رسد که برای کودکان این گروه سنی، دیگر امور جنسی به میزان سابق جذابیت ندارد. آنها پرسش‌های کمتری مطرح می‌کنند. دوست داشتن (عاشق شدن) پا به میدان می‌گذارد.

در این گروه سنی لمس آلت تناسلی در حضور دیگران کمتر دیده می‌شود. اما این به آن معنا نیست که کودکان پس از شش سالگی دیگر این عادت را ترک کرده‌اند، بلکه تنها در ملأ عام کم‌تر دست به این کار می‌زنند. این امر در مورد بازی‌های جنسی کودکانه نیز صادق است. آنان در این سن بیشتر متوجه معیارهای اجتماعی هستند.

اغلب این کودکان مایل به دوست شدن و بازی کردن با کودکان همجنس خود هستند. این گروه کاملا به نقش‌های جنسیتی‌شان حساس و هوشیار هستند.

به کودکان ۶ تا ۸ ساله‌ی خود توضیحات ساده، مختصر و قابل فهمی درباره‌ی بلوغ و تغییرات گوناگون جسمانی، عاطفی و رفتاری بدهید. هرچند کودکان ۶ تا ۸ ساله هنوز تجربه‌ای از این گونه تغییرات ندارند، ولی صحبت درباره‌ی آن موجب صمیمیت، یکرنگی و ایجاد فضایی احترام آمیز برای گفت و گوهای بعدی بین شما با او می‌شود.

نکات مهم در مورد تربیت جنسی کودکان ۶ تا ۸ سال

- کودک باید تولید مثل گیاهان و حیوانات به عنوان بخشی از چرخه ی حیات را درک کرده باشد

- در پاسخ به پرسش‌هایی چون "نوزادان از کجا می آیند" و"چطوری به دنیا می آیند" کودک باید توضیحاتی شنیده باشد

- از تفاوت بین دو جنس آگاه باشد و نام علمی اندام تناسلی خود و جنس مخالف را بداند

- نسبت به سلامت کلی و نیازهای ایمنی بدن خود مسئولیت روزافزون پیدا کند و بهداشت شخصی خود را با مسواک زدن، دوش گرفتن و رعایت تغذیه‌ی مناسب حفظ کند

- بتواند احساسات خود را با والدین یا افراد قابل اعتماد در میان بگذارد

 از ۸ تا ۱۰ سالگی

سنین ۸ تا ۱۰ سالگی را می توان سال‌های آغازین عشق ورزیدن کودکان دانست. با رشد هرچه بیشتر کودکان، این احساس نقش اساسی‌تری در زندگی آنها بازی خواهد کرد. همزمان با رشد کودک این احساس نیز رشد می‌یابد و با نیاز جسمانی پیوند می‌خورد.

توانایی درک کودک از مسایل، رشد بیشتری می یابد و دلایلی که کودکان ارائه می‌دهند منطقی‌تر می‌شوند. کودک می‌تواند داستان زاد و ولد را به خوبی صور کند، گرچه هنوز به سختی می‌تواند فرایند دقیق چگونگی حاملگی را درک کند.

پس از هشت سالگی نخستین علایم بلوغ در کودکان ظاهر می‌شود. علاوه بر تقویت همه‌ی اطلاعات دوره‌های قبلی، باید آگاهی جنسی کودک خود را در مورد آنچه باعث رابطه‌ی مثبت می‌شود و آن چه برای یک رابطه بد است را افزایش دهید.

از ۱۰ تا ۱۲ سالگی

در این مرحله نخستین گام‌ها به سوی بلوغ برداشته شده است و والدین نشانه‌های آن را در رفتار کودک مشاهده می‌کنند. مثلا عاشق شدن هایی که از ۱۰ تا ۱۲ سالگی با احساسات شدید همراه است. در این سنین تمایل جنسی در کودک در حال رشد است.

البته کودکانی نیز در این گروه سنی یافت می‌شوند که در زمینه‌ی مسایل جنسی دچار نوعی عقب ماندگی هستند. احتمالا این بی‌علاقگی را باید در شروع پروسه‌ی بلوغ آنان جست وجو کرد. این کودکان متوجه اولین تغییرات در بدن خود می‌شوند. تغییراتی که به معنای بزرگ شدن است، چیزی که این گروه به آن تمایلی ندارند.

از ۱۳ تا ۱۸ سالگی

نوجوانان به طور کلی ترجیح میدهند کسی وارد مسایل خصوصی آنها نشود. با این حال، اگر پدر و مادر با فرزند خود در مورد مسایل جنسی و رابطه ی جنسی صحبت کرده باشند، شانس بیشتری خواهند داشت که نوجوانان در هنگام موقعیت‌های دشوار یا خطرناک با والدین خود مشورت کنند.

رشد جنسی کودکان دارای مراحل متفاوتی است که با مراحل سنی آنان پیوند دارد. اما شکل مطلق ندارد و چه بسا این مراحل تکامل جنسی با تعجيل و یا تأخیر همراه باشد. مشخصه‌های رفتاری که برای هر یک از گروه‌های سنی معین برشمردیم، به این معنا نیست که یک کودک نرمال و طبیعی حتما فقط باید دارای نشانه‌های مذکور باشد. این نشانه‌هایی است که در بخش غالب هر گروه سنی پدیدار می‌گردد. اما باید در نظر داشته باشیم که بروز این مشخصه‌های رفتاری در گروههای سنی مختلف، حتما به منزله ی شروع یک حله تا پایان آن نیست. بلکه این مراحل می توانند همپوشانی داشته باشند. عبارت دیگر پایان یک مرحله به معنای قطع ناگهانی این یا آن رفتار نیست، که هر رفتار مشخص که مربوط به مرحله‌ی خاصی است، در مراحل بعدی نیز می تواند ظهور و بروز داشته باشد.

این مطلب از کتاب "آموزش مسایل جنسی به کودک و نوجوان"، نوشته‌ی دکتر تبریزی و دکتر ترابی تهیه شده است.

برای خرید اینترنتی این کتاب، اینجا را کلیک کنید.