چالش مومو، نخستین رویارویی ما با اضطراب، آن هم از جنس <فناوری> نبود. پیش از این نیز اخباری در خصوص رواج بازی‌هایی که چالش‌های پرخطر و خشونت‌بار در خود داشتند؛ شنیده بودیم. چالش آخر این بازی‌ها، وحشتی به جان ما می‌انداخت: <چالش خودکشی>. با آن‌که برخی منابع، ادعا می‌کنند در میزان ترویج این بازی‌ها اغراق شده است؛ و برخی دیگر والدین را به شدت هشدار می‌دهند؛ ما به دنبال بررسی واقعیت این چالش‌ها یا بازی‌ها نیستیم. ما می‌خواهیم بدانیم یک والد، که تمام تلاشش را برای زندگی بهتر فرزندش می‌کند؛ در خصوص چنین خطراتی چه باید بداند؛ چگونه باید رفتار کند؛ و چه مکالماتی باید با فرزند خود داشته باشد.

ما به عنوان والدین چه می‌توانیم بکنیم؟

لزوم ارتباط صمیمانه و ایمن

 شاید قوی‌ترین و جدی‌ترین راه ما برای محافظت از کودکان و نوجوانان در مقابل چنین خطراتی، حفظ ارتباط سالم و صمیمانه با آن‌هاست، تا بتوانند در چنین شرایطی با ما صحبت کنند؛ نگرانی‌ یا کنجکاوی‌هایشان را با ما در میان بگذارند؛ و به همراهی ما اعتماد کنند. گام اول در ایجاد چنین ارتباطی، ایجاد فضایی مطمئن، صمیمی و پرآرامش برای مکالمات ما با فرزندانمان است. این اتفاق یک‌شبه رخ نمی‌دهد؛ اما همین الان هم دیر نیست. 

گفت‌و‌گو در مورد خطرات ابزار دیجیتال

شاید این عقیده رواج داشته باشد که <اگر در مورد چیزی صحبت کنیم؛ حتی اگر فرزندمان آگاه نباشد؛ او را آگاه می‌کنیم و به اصطلاح چشم و گوشش باز می‌شود>. اما اکنون در فضایی هستیم که حتی اگر شما نخواهید، فرزندتان از منابع متعدد دیگری اطلاعات دریافت می‌کند. با توجه به سن فرزندتان و متناسب با فهم او، در مورد مزایا و معایب ابزار و امکانات دیجیتال با او صحبت کنید. با آرامش حرف بزنید؛ نگرانی‌ها و کنجکاوی‌های فرزندتان را کامل بشنوید، درباره‌ی مزایای موجود توضیح دهید، و همراه آن درباره‌ی خطراتی که در چنین فضاهایی هست توضیح دهید و بگویید فرزندتان در هر یک از این موارد چه باید بکند. مثلاً  بگویید اگر کسی شماره کارت و رمز شما را خواست، آدرس خواست؛ چه باید بکنی؛ یا حتی با چه کسانی باید مکالمه کنیم و چرا نباید با برخی افراد غریبه در فضای مجازی ارتباط برقرار کنیم. به فرزندتان اطمینان دهید که حتی اگر از آشنایان در فضای مجازی درخواستی دریافت کرد، می‌تواند نه بگوید یا با شما در میان بگذارد. برخی از والدین حد و مرز‌ها را توضیح می‌دهند؛ اما علت آن‌ها را مشخص نمی‌کنند. مهم است با استدلال و علت با فرزندتان صحبت کنید، و به آسیب‌های احتمالی، متناسب با زبان و فهم فرزندتان اشاره کنید. فراموش نکنید مهم‌ترین نکته شنوا بودن است؛ کنجکاوی‌های فرزندتان را بشنوید، و با آرامش تا جایی که می‌توانید و می‌دانید پاسخ دهید؛ جایی که نیاز است نیز به فرزندتان بگویید در آن مورد اطلاعات کافی ندارید؛ و می‌توانید با هم از فردی که متخصص است کمک بگیرید. در این ویدئو، اصول مکالمه در این مورد را مرور کرده‌ایم.

سواد دیجیتال برای خودتان و فرزندتان

در بسیاری از این چالش‌ها، حکایت‌هایی از تهدید به هک شدن یا باج‌گیری می‌شنویم. به فرزندتان توضیح دهید چنین اصطلاحاتی چه معنایی دارند؛ در صورت دریافت چه پیام‌هایی به شما مراجعه کند تا در مورد صحت تهدید به او توضیح دهید؛ و امکانات فنی‌ای که برای جست‌و‌جوی ایمن و رد و مسدود کردن تماس یا پیام‌های غریبه‌ها لازم است را نیز به او توضیح دهید. خودتان نیز از امکاناتی که فضاهای دیجیتال برای کنترل و نظارت ایجاد کرده‌اند آگاه شوید و استفاده کنید؛ اما فراموش نکنید که کنترل و نظارت، در کنار ارتباط ایمن شما و فرزندتان پاسخ‌گو خواهد بود. جست‌و‌جوی ایمن گوگل، محدودیت‌های سنی و جست‌و‌جو در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها، و محدودیت‌های سنی بازی‌های رایانه‌ای نمونه‌هایی از مواردی هستند که هر والدی باید با آن آشنا باشد. فراموش نکنید که نظارت و کنترل مخفیانه نداریم، چون ارتباط شما و فرزندتان را خراب می‌کند؛ و باعث می‌شود فرزندتان نسبت به شما بی‌اعتماد شود. شما باید مستقیم به فرزندتان بگویید که برای حفظ ایمنی و آرامشش، در زمان‌های مشخصی با آگاهی خود او و در حضورش بر فعالیت مجازی او نظارت دارید. لزومی ندارد این نظارت حتماً چک کردن تک‌تک ابزارهای دیجیتال فرزندتان باشد؛ بلکه می‌تواند تعاملی‌تر و مبتنی بر اعتماد و گفت‌و‌گو در این مورد با فرزندتان باشد. 

واکنش به مکالمات بین کودکان

اگر مکالماتی بین فرزند شما و دوستانش در این زمینه وجود دارد؛ نگرانی خود را آرام و بدون تنبیه و مؤاخذه با او مطرح کنید؛ و از او بخواهید ماجرا را برای شما توضیح دهد. گام‌های بالا را تکرار کنید، و از فرزندتان بخواهید این موارد را با دوستانش نیز مطرح کند تا بدانند در چنین موقعیت‌هایی باید چه طور رفتار کنند. به هیچ وجه از روی هراس اقدامات فوری مانند جمع کردن وسایل دیجیتال، تنبیه‌های لحظه‌ای یا سرزنش فرزندتان به خاطر این رفتار را انجام ندهید. اگر فرزندتان را به خاطر صحبت در مورد موضوعی تنبیه کنید؛ ممکن است دفعات بعدی فقط به‌گونه‌ای در خصوص موضوع کنجکاوی کند که شما متوجه آن نشوید؛ دقیقاً همان اتفاقی که می‌خواهیم نیفتد. 

آمادگی فرزندمان برای استفاده از تکنولوژی‌های دیجیتال

حالا می‌خواهیم یک گام عقب‌تر برویم. شاید پیش از این‌که فرزندمان بتواند از پیام‌رسانی استفاده کند یا شبکه‌ی اجتماعی را جست‌و‌جو کند و عضو آن باشد؛ باید از میزان مسئولیت‌پذیری او در استفاده از ابزار دیجیتال آگاه شویم. اگر هنوز فرزندتان را وارد این دنیای گسترده نکرده‌اید، کمی بیشتر به این فکر کنیم که فرزندمان چه زمانی آماده‌ی موبایل‌های هوشمند است، پیش از خرید باید چه گفت‌و‌گوهایی با او داشته باشیم، در خرید بازی‌های رایانه‌ای چه نکاتی را باید در نظر بگیریم؛ و چگونه فرزندمان را قدم به قدم آماده‌ی استفاده از تکنولوژی کنیم. ملاک اصلی مسئولیت‌پذیری است، نه سن تقویمی کودک یا نوجوان. 

چرا ممکن است کودکان یا نوجوانان به چنین بازی‌ها یا چالش‌هایی بپیوندند؟

 همان‌طور که کودکان درباره‌ی فیلم‌های ترسناک با هم حرف می‌زنند؛ ممکن است با صحبت درباره‌ی این بازی‌ها و چالش‌ها نیز رازآلودگی آن را با همسالان در میان بگذارند؛ از همسالان به عنوان یک منبع اطلاعاتی که مؤاخذه‌شان نمی‌کند اطلاعاتی دریافت کنند؛ یا حتی با صحبت با همسالان، هیجاناتشان در این حوزه را با هم به اشتراک بگذارند و تعدیل کنند. موضوعاتی که باعث جلب تأیید و توجه همسالان شود، برای کودکان جذاب هستند. ممکن است حتی آن را امتحان نکنند؛ اما در مورد آن حرف بزنند؛ یا با آن آزمون و خطا کنند؛ زیرا پدیده‌ی اسرارآمیز و جنجالی‌ای هستند. برخی نوجوانان یا کودکان نیز ممکن است با تقلید از چنین ابزارهایی هم‌کلاسی‌های خود را بترسانند؛ و احساس قدرت کنند. 

کدام گروه از نوجوانان یا کودکان آسیب‌پذیرتر هستند؟

کودکانی که روابط خوب و صمیمانه‌ای با مراقبین خود ندارند؛ و مشکلات، مسائل و کنجکاوی‌های خود را با والدین مطرح نمی‌کنند. کودکانی که نظارتی بر عملکرد آن‌ها در فضای مجازی یا دیجیتال وجود ندارد؛ و توسط والدینشان مغفول واقع شده‌اند. کودکان یا نوجوانانی که عوامل خطری دارند، یعنی زمینه‌هایی که آن‌ها را مستعد آسیب‌پذیری بیشتر می‌کند، مثل سابقه‌ی انجام رفتار‌های پرخطر و نافرمانی شدید. کودکانی که به خاطر عدم جرئت‌ورزی توانایی کمتری برای مقابله با این‌گونه درخواست‌های غریبه‌ها دارند. اگر فرزند شما پس از روبه‌رو شدن با اطلاعاتی در این مورد، مضطرب و نگران شده است، بهتر است با یک روان‌شناس در این مورد صحبت کنید، تا با ارزیابی دقیق‌تر برای حل مشکلات برنامه‌ریزی کنید. 

ما به عنوان معلم یا مربی چه می‌توانیم بکنیم؟

پذیرای گفت‌و‌گو با کودکان باشیم و رویکردمان تنبیه و مؤاخذه نباشد؛ بلکه فضای همدلانه‌ای ایجاد کنیم تا کودکان با ما صحبت کنند. در صورت مشاهده‌ی نشانه‌های خطر به والدین با آرامش اطلاع بدهیم و آن‌ها را برای قدم‌های بعدی راهنمایی کنیم و به آن‌ها پیشنهاد دهیم با مشاور مدرسه صحبت کنند.