نکاتی برای فرزندپروری؛ از ۱۸ ماهگی تا ۳ سالگی

در این دوره کودک نمی‌تواند به خوبی صحبت کند، او فقط چند کلمه یاد گرفته است که البته همیشه یکی از این کلمات «نه» می باشد. و هنوز مهارت‌های جسمانی، ذهنی و اجتماعی کافی ندارد (اولين مهارت‌ها را در نخستین روزهای مدرسه یاد خواهد گرفت). بنابراین کودک نوپا در مرحله بینابینی قرار دارد یعنی نه مانند دورة نوزادی ناتوان می‌باشد و نه مهارت‌های یک کودک دبستانی را آموخته است. گاهی هجده ماهگی تا سه سالگی دورۀ خوبی برای شما و کودکتان می باشد و گاهی هم بر عکس زیرا برای اولین بار در این دوره است که شما با نحسی او مواجه می‌شوید.

تا پیش از هجده ماهگی دنیا برای کودک مکانی شگفت‌ انگیز است، که در آن باید به کشف مسایل پرداخت. اما برای کودک نوپا چنین نیست؛ او بلافاصله متوجه می شود که در این دنیای شگفت انگیز هر کاری به دلخواه او پیش نمی‌رود و نمی تواند به تمامی خواسته‌هایش برسد.

کودک نوپا توانایی مقاومت در برابر وسوسه آزمایش کردن را ندارد بخصوص که اکنون توانایی جسمانی کافی برای انجام این کارها را نیز دارد. او از توانایی‌ها و امیالش آگاهی یافته و مطابق میل خود و به طور مستقل به انجام کارها می‌پردازد در حالی که هنوز برای داشتن اراده مستقل آمادگی ندارد و بخشی از مغزش که وظیفه کنترل را بر عهده دارد، هنوز بخوبی تکامل نیافته است. بنابراین اگرچه کودک نوپایتان به سختی تلاش می‌کند تا مستقل باشد ولی به شدت به شما وابسته است. حتی وقتی که فرزندتان چند جمله‌ای حرف می‌زند و به نظر می‌رسد که حرف‌های شما را می‌فهمد، مغز او متفاوت با مغز شما کار می‌کند. به خاطر بسپارید؛ کودکان حداقل تا دو و نیم سالگی نمی‌توانند بسیاری از کارها را انجام داده و بسیاری از مسائل را درک کنند.

نوپایی

دوره‌ی نوپایی یا همان دوره‌ای که هیچ وسیله‌ای از دست کودکتان در امان نیست شامل دو مرحله می باشد.

مرحله اول که در ابتدای آن - به طور معمول پیش از دو سالگی - بچه کنترلی بر خواسته‌های ناگهانی خود ندارد و اغلب از ناتوانی خود در انجام دادن خواسته‌هایش، سرخورده می‌شود اما در انتهای این دوره و آغاز مرحله دوم - حدود سه سالگی یا کمی بعد از آن کودکتان به اندازه کافی رشد کرده است که از وی انتظار داشته باشید تا حدی - نه خیلی زیاد - بر رفتارش کنترل داشته باشد.

دوره نوپایی، دوره‌ای چالش برانگیز است اما اگر انتظارهای بجا و مناسب از فرزند نوپای خود داشته باشید، دوره بدی نخواهد بود. کودکان نوپا اغلب غیر منطقی و غیر قابل پیش بینی بوده و مادر و پدر را عصبی و خسته می‌کنند اما از طرف دیگر بامزه، دوست داشتنی، پر محبت و سرشار از شور زندگی هستند. پس سعی کنید تا حد امکان از دوره نوپایی فرزندتان لذت ببرید.

خصوصیات کودکان نوپا

• صبر در وجود آنان جایی ندارد. شاید بعضی از کودکان نوپا بتوانند چند لحظه تأمل کنند اما بیشتر آنها حتی یک دقیقه هم توانایی تحمل صبر را ندارند.
• نمی توانند پیشاپیش تصمیم‌گیری یا مسئله‌ای را ارزیابی کنند پس کارهایشان ناگهانی و تکانه‌ای است
• بر خود و رفتارشان تسلط و کنترل کافی ندارند.
• معنای خطر را به خوبی درک نمی کنند.
• دارای حافظه محدودی هستند در نتیجه باید همه چیز را بارها و بارها برایشان تکرار کنید.
• معنای قول را متوجه نمی شوند و با توجه به اینکه احساس می کنند باید بلافاصله به خواسته‌هایشان رسیدگی شود، ذهن آنها فقط درگیر خواسته‌شان می‌شود. در نتیجه سعی نکنید با آنها بحث نموده و آنان را متقاعد نمایید.
• نمی‌توانند از بین چند گزینه یکی را انتخاب کنند، آنها معنی «یا این یا آن» را درک نمی‌کنند و ممکن است خواسته‌هایشان با هم هماهنگ نباشد برای مثال کودک در یک لحظه هم می‌خواهد کفشش را بپوشد و هم آن را از پا دربیاورد.
• از درک تأثیر کارهایشان بر احساس‌های اطرافیان خود عاجزند. علاوه بر آن معنای نوبت را هم درک نمی‌کنند، برای مثال اگر به او بگویید «اجازه بده برادرت هم کمی با این ماشین بازی کنه بعد اونو به تو میده» چنین برداشت خواهد کرد که ماشینش را برای همیشه از دست خواهد داد و در این هنگام است که شروع به داد و فریاد می‌کند. همچنین آنان نسبت به تمام اشیا احساس مالکیت میکنند پس نباید از آنها انتظار سهیم و شریک شدن با کسی یا قرض دادن چیزی را داشته باشید.
• علاقه آنان به توجه و محبت شما بی انتهاست به طوری که اگر تمام روز را هم به آنان توجه نمایید، باز هم نیازمند دریافت محبت و توجه بیشتری خواهند بود. بنابراین آگاه باشید که در عمل نخواهید توانست کودک نوپایتان را از توجه و محبت سیراب کنید.

 حد و حدود و خط قرمزها

استدلال، خواهش، تمنا، بحث و حتی التماس و تهدید بر کودک نوپا بی‌تاثیر است. زیرا این روش ها زمانی مؤثر واقع می‌گردند که توانایی‌های ذهنی انسان به حد کافی رشد کرده باشد و این رشد پس از دوره نوپایی صورت می‌گیرد بنابراین از کودکان نوپا انتظار درک چنین مسائلی را نباید داشت.

سعی کنید حد و حدود را قاطعانه و عادلانه تعیین کرده و نظم مشخصی را برقرار سازید اما باید بدانید به محض اینکه حد و حدود و روالی را که در نظر گرفته‌اید، تعیین و رعایت شد، کودک از انجام هیچ کاری برای به هم ریختن یا تغيير نظم و قانون شما - برای رسیدن به خواسته هایش - کوتاهی نخواهد کرد. در ضمن گاهی اوقات کودک نوپا از انجام کارهای جنون‌آمیز ابایی ندارد. به عنوان مثال کودکان دیگر را در راه‌پله‌ها هل می‌دهد که این کار او شما را تا سرحد جنون، عصبانی و نگران می‌کند اما در واقع او این کارها را از روی شیطنت و خشونت انجام نمی‌دهد بلکه فقط احساس‌های خود را بروز می‌دهد زیرا هنوز توانایی ابراز آنها را در قالب کلمات مناسب، کسب نکرده است؛ هرچند که هرگز نباید چشم خود را بر چنین رفتارهایی ببندید.

همچنین با این توجیه که برخی کارها وقتگیر است یا کودک با انجام دادن آن کار، همه چیز را به هم می‌ریزد، نباید مانع تلاش‌های وی برای انجام امور مربوط به خودش شوید. زیرا اگر بچه هنگام غذا خوردن، صورت، میز و کف زمین را کثیف کرده یا از تمام سلاح‌های کودکان نوپا - جیغ کشیدن، لگد زدن، پرتاب اشیا یا نحسی کردن و ... - استفاده نموده و تمام خانه را زیر و رو می‌کند، اتفاق خاصی روی نداده بلکه اصل مهم و حائز اهمیت این است که او اجازه نداشته باشد حرفش را به کرسی بنشاند و قوانین را زیر پا بگذارد.

تثبیت حد و حدود

شما باید حد و حدود و خط قرمزهای مشخص و روشنی را تعیین کرده و به آنان ثابت کنید هیچ تسلط و کنترلی بر شما ندارند و نخواهد داشت.

ثبات قدم و استمرار یکی از مهم ترین نکات در تربیت کودکان نوپاست. فراموش نکنید؛ اگر تا پیش از این دوره در مراقبت‌ها و توجه‌ها، رعایت حد و حدود بین شما و افراد دیگری که از بچه نگهداری می‌کنند، وحدت رویه وجود نداشت فرزندتان نمی‌دانست که چگونه می‌تواند از این موضوع به نفع خود بهره‌برداری کند اما کودک نوپا به خوبی می‌داند چگونه باید تفرقه بیندازد و حکومت کند. او به سرعت برای به دست گرفتن کنترل اوضاع «تفرقه بینداز و حکومت کن» را یاد می‌گیرد و اگر والدین و افرادی که از او مراقبت و نگهداری می کنند - با همدیگر- اتفاق نظر نداشته باشند و یا در قاطعیت شما - بر حسب اینکه چقدر حوصله دارید - خللی وارد شود؛ بی‌تردید کودک این تزلزل را شناسایی می‌کند و از آن سوءاستفاده خواهد نمود.

نحسی

امکان ندارد که فرزند شما دوران نوپایی را پشت سر بگذارد اما یکی از آن نمایش‌هایی را که به طور معمول روی زمین اجرا می‌شود و به آن نحسی می‌گوییم، برایتان اجرا نکند. البته بعضی از آنها استعداد بیشتری در این زمینه دارند و زودتر نحس می‌شوند! وقتی کودک نوپا با واقعیت دنیای بیرون مواجه می‌شود - که همیشه به خواسته هایش پاسخ مثبت داده نمی شود و شرایط به دلخواه او تغییر نمی کند - شروع به نحسی می‌نماید.

علل نحسی

عوامل بسیاری بر نحسی کودکان نوپا مؤثرند اما همواره علت اصلی آن، نوعی احساس درماندگی ناشی از عدم توانایی کافی برای انجام امور مربوط به خودش، شرایطی که مطابق میلش نیست و یا به طور کلی کاهش تحمل عاطفی وی است. به هر حال علت این مسئله هر چه باشد، به محض فعال شدن چاشنی، انفجار صورت می‌گیرد!

نحسی کودک حتی در خانه برای والدین امری بسیار ناخوشایند است. حال تصور کنید اگر این مسئله در مغازه، ماشین، خیابان، خانه دیگران و یا به طور کلی خارج از منزل اتفاق بیفتد، تا چه اندازه پدر و مادر را خجالت‌زده می‌نماید. ولی باید منطقی برخورد کنید تا از جنجال‌های آینده جلوگیری شود.

به یاد داشته باشید؛ شما می‌توانید احساس درماندگی کودک نوپایتان را کاهش دهید اما هرگز از بند آن به طور کامل رها نخواهید شد؛ نحسی بخشی از فرآیند یادگیری اوست. با استفاده از شیوه‌های مختلف، گاهی اوقات می‌توانید از نحسی کودک جلوگیری کنید ولی باید بدانید، این کار همیشه میسر نیست. فراموش نکنید؛ زمانی که فرزندتان نحسی می‌کند، به هیچ وجه نباید خود را درگیر او کنید. اگر به نحسی او توجه نشان دهید؛ در واقع به وی ثابت کرده اید که نحسی، در جلب توجه شما موثر است و باید از آن به بعد منتظر باشید تا این نمایش بارها و بارها تکرار شود.

ممکن است کودک در هنگام نحسی و درست در زمانی که از شدت خشم در حال انفجار است و به قول معروف دیگر به هیچ چیز توجه نمی‌کند، با کارهایش موجبات ترس خود و در نهایت والدینش را فراهم سازد. زیرا در این مواقع برخی از آنان به این سو و آن سو می‌دوند، جیغ میکشند، روی زمین می‌نشینند یا می‌خوابند و پا یا مشت بر زمین می‌کوبند و برخی دیگر نیز سر خود را به شما و اثاثیه منزل می‌کوبند.

وقتی کودک شما نحسی می کند، باید:

• ابتدا مطمئن گردید که کودکتان به خودش، دیگران و اسباب و اثاثیه منزل آسیبی را وارد نمی‌کند
• سعی کنید خونسرد و آرام باشید، عصبانیت شما فقط شرایط را وخیم تر خواهد کرد و اگر فکر می‌کنید ممکن است کنترل خود را از دست بدهید، از اتاق خارج شوید چرا که در غیر این صورت، موجبات نحسی مجدد او را فراهم خواهید کرد.
• برای استدلال و توضیح، وقت خود را تلف نکنید، او نمی خواهد حرف شما را بشنود بنابراین به حرفتان گوش نخواهد کرد.
• در نظر داشته باشید که در اغلب موارد بچه ها در محیطی امن و جدای از دیگران زودتر از وضعیت نحسی خارج می شوند اگرچه در برخی دیگر از کودکان، این مسئله اوضاع را بدتر و وخیم‌تر میکند.
• وقتی مطمئن شدید که کودک نمی‌تواند به کسی یا چیزی آسیب برساند، از اتاق خارج شوید. کودکان نوپا وقتی بزرگ‌تر می‌شوند برای اینکه بتوانند کار مورد علاقه‌شان را انجام دهند؛ نمایش نحسی را اجرا می‌کنند که بهترین راه خنثی کردن آن، بی‌تفاوتی و بی‌توجهی به آنان می‌باشد.

چسبیدن کودک نوپا به شما

کودکان نوپا بیش از حد به والدین می چسبند، به آسانی و راحتی از آنان جدا نمی‌شوند و به هیچ وجه دوست ندارند پدر یا مادرشان از اتاق بیرون برود. شاید این مسئله به شدت 9 ماهگی نباشد ولی بچه باید مطمئن باشد که شما در نزدیکی او حضور دارید و وی را با کسی که نمی‌شناسد یا به او اعتماد ندارد، تنها نمی‌گذارید. در نتیجه اگر او را در اتاق تنها بگذارید؛ شروع به فریاد کشیدن و گریه کردن می‌کند و اگر او را به آشنایان یا پرستار بسپارید، بدخلقی خواهد کرد.

بعضی کودکان آنچنان به دور شدن از شما، واکنش‌های هیجانی (هیستریک) نشان می‌دهند که والدین برای پرهیز از تکرار آن، کار و زندگی خود را تعطیل می‌کنند. حتی ممکن است نگرانی آنان به والدین نیز سرایت کند، به حدی که پدر و مادر تصور می‌نمایند، پس از خروجشان از خانه، اتفاق ناگواری برای فرزندشان رخ خواهد داد.

ترک کردن کودک نوپا در دوران چسبندگی

• کودک خود را نزد یکی از آشنایان یا پرستاری که برای او آشناست و وی را دوست دارد، بگذارید اما او را با افراد ناآشنا یا غریبه تنها نگذارید.
• از فردی که قرار است از کودکتان مراقبت نماید، خواهش کنید مدتی پیش از رفتن شما در منزل حضور به هم رساند چرا که اگر به محض مراجعه فرد مورد نظر، خانه را ترک کنید؛ حضور آن شخص - با توجه به اینکه مصادف با رفتن شما و تنها ماندن کودک می شود - برای وی ناخوشایند بوده و کودک آن را به معنی جدایی از شما تلقی می کند. .
• هنگامی که قصد دارید از منزل خارج شوید، کودکتان را در آغوش بگیرید، ببوسید و بگویید: «کارم که تمام شد، بر می گردم».
• با آرامش و رفتاری مناسب خانه را ترک کنید.
• به خودتان یادآوری نمایید؛ پیش از اینکه به خیابان برسید، گریه کودکتان به پایان خواهد رسید.
• این شیوه را بارها و بارها و در موقعیت‌های مختلف تکرار کنید تا فرزندتان با این الگو آشنا شود و به آن خو بگیرد.

آموزش توالت رفتن (کنترل دفع)

مهم ترین نکته در آموزش توالت رفتن این است که این کار را در زمان مناسبی آغاز کنید. اگر این آموزش را زودتر شروع نمایید، به طور حتم بعدها دچار مشکل خواهید شد. آموزش توالت رفتن به هیچ وجه نباید قبل از دو تا دو و نیم سالگی آغاز گردد زیرا تا هجده ماهگی بچه هیچ کنترلی بر روده و مثانه خود ندارد. در ضمن کودک با گذشت زمان است که موفق به درک رابطه علت و معلولی شده و متوجه می گردد چه مسئله‌ای سبب رخ دادن چه اتفاقی می‌شود. در نظر داشته باشید؛ زمانی که فرزندتان از نظر جسمی و ذهنی آمادگی کافی پیدا کرده است - پس از دو تا سه سالگی - آموزش توالت رفتن را آغاز نمایید زیرا در این هنگام او به آسانی توالت رفتن را یاد می گیرد.

اگر آموزش توالت رفتن را به شکل بازی انجام دهید، هم کارتان راحت‌تر می‌شود و هم کودک سریع‌تر و بهتر آن را فرا می‌گیرد. برای آموزش توالت رفتن، ابتدا باید لگن پلاستیکی را به عنوان یکی از وسایل خانه به بچه معرفی و سپس او را به نشستن روی لگن تشویق نمایید. بهتر است برای زور زدن اصرار نکنید بلکه بگویید «اگر نمیاد پاشو بریم» و اگر موفق به دفع ادرار یا مدفوع شد، او را تشویق کنید.

تهیه شده از کتاب "مادر کافی"