نقش پدر در تربیت فرزندان (یک تا سه سال)

طی این مرحله از رشد کودک، نقش پدر در تربیت فرزند گسترده‌تر می‌شود و از جایگاه یک پرورش‌دهنده‌ی عاطفی (در خلال سال اول) به یک دوست و همراه سرگرم کننده (از سال اول تا سال سوم زندگی کودک) مبدل می‌شود. پدران این مرحله از رشد کودک را بسیار دوست دارند، زیرا در این مرحله، کودک نوپای آنها سرانجام کارهایی را فرا می‌گیرد. در این مرحله کودک دو کار مهم را یاد می‌گیرد که به سر بردن با او را لذتبخش می کند. این دو کار عبارت است از: راه رفتن و صحبت کردن. انجام وظایف پدری در حق کودکان یک تا سه ساله، در صورتی که ابتدا پدران بیاموزند که در این مرحله، رشد طبیعی کودک چگونه است و کودکان چه کاری می‌کنند، بسیار لذتبخش خواهد بود.

هنر گفتگو

یکی از جالبترین مهارت‌هایی که کودک در این مرحله از رشد خود فرا می‌گیرد توانایی گفتگوست. منظور از گفتگو نه تنها ادای کلمات بلکه هنر صحبت کردن و کاربرد زبان اشارات به صورت کلی است که او را قادر می‌سازد تا خواسته‌ها و احتیاجاتش را ابراز کند و بزرگترها را به پاسخ به این خواسته ها وادارد. پاسخ دهندگی که به معنی آمادگی والدین برای پاسخ دادن به خواسته های کودک است، بسیار مهم است. هنگامی که کودک با ادای کلمات یا زبان اشاره و حرکات بدن، خواسته‌ای را ابراز می‌کند، مثلا با هیجان می‌گوید «بغلم کن» و دستهایش را دراز می‌کند، هر چه پاسخ والدین مناسب‌تر باشد، امکان اینکه کودک بار دیگر این حرکت را تکرار کند بیشتر است.

پاسخی که کودک به اشارات خود دریافت می‌کند او را بیشتر وا می‌دارد تا زبان خود را بهبود بخشد، زیرا کودک می‌بیند که کاربرد این زبان موجب دریافت پاسخی مطلوب و لذتبخش میشود؛ در نتیجه می‌آموزد که بهتر صحبت کند. کودک با استفاده از زبان، پاسخ بزرگترها را برمی‌انگیزد و به این ترتیب حس اعتماد به نفس و عزت نفس او رشد می‌یابد.

چنانچه کودک بین سنین یک تا دو سال زیاد صحبت نکند، پدر ممکن است احساس ناخوشایندی داشته باشد. گرچه رشد شخصیت در کودکان مختلف متفاوت است، غالب کودکان بین سنین یک تا دو سالگی کمتر صحبت می‌کنند و بیشتر قوه ادراک از خود نشان می‌دهند. رشد قدرت تکلم دو جنبه دارد: جنبه بیانی، که به معنای آن چیزی است که کودک به زبان می‌آورد، و جنبه ادراکی، که از زبان بیانی شکل می‌گیرد، بنابراین کودک بسیار بیشتر از آنچه شما فکر می‌کنید می‌فهمد.

۱۵ ماهگی

برخی از کودکان تا سن پانزده ماهگی قادرند فقط کلمات اندکی را بیان کنند، ولی دستورات ساده‌ای مانند «توپ را پرت کن» را می‌توانند درک کنند.

۲ سالگی

تا سن دوسالگی، غالب کودکان بسیاری از حرف‌های شما را می‌فهمند و حدود پنجاه کلمه را می‌توانند ادا کنند، هر چند معنی این حرف‌ها را ممکن است تنها والدین آنها بفهمند.

۲ تا ۳ سالگی

بین سن دو تا سه سالگی، می توانید انتظار داشته باشید که کودکتان رشد کلامی بسیاری از خود نشان دهد؛ او بسیاری از بازی‌های ساده‌ای را که با او می‌کنید درک می‌کند.

بازی‌های کلامی که شما می‌توانید برای ارتقای رشد قدرت تکلم کودکتان با او بکنید به شرح زیر است:

بازی اشاره- بین سنین دو تا سه سالگی کودک نام‌هایی را که در ذهن خود دارد با اشیایی مانند توپ، بچه و غیره ارتباط می‌دهد. هنگامی که کودک این رابطه را در ذهن خود به وجود می‌آورد، قادر است به درخواست‌های ساده‌ای نظیر «در را ببند» یا «توپ را بردار» پاسخ دهد. البته درخواست‌های ساده‌تر مانند «نکن» را کودکان یکساله نیز غالبأ میفهمند.

کودک از طریق تقلید می‌آموزد. او اصوات را می‌شنود و میکوشد تا آنها را همان‌طور ادا نماید. چنانچه صوت با عمل، اشاره یا شیئی همراه باشد، او می‌آموزد که این اعمال و اشیاء دارای اسمی هستند. شکل‌گیری اصوات دشوارتری مثل «ل» در بیان کودک، ممکن است برای او دشوارتر باشد و به پیچ و تاب‌های زبانی بیشتری نیاز داشته باشد. در نتیجه کودک آنها را با اصواتی مبهم ادا می‌کند که معمولادرجه فهم آنها برای دیگران متفاوت است. بزرگترها اين اصوات نادرست کودک را باید نه تقليد کنند و نه تصحيح؛ بلکه آنها باید اجازه دهند که وی، خود آنها را اصلاح نماید. او با گوش فرادادن مداوم به تلفظ صحیح والدینش می‌آموزد که تلفظ خویش را اصلاح کند.

نقش پدر در تصحیح تکلم فرزند

اغلب، پدران به دلیل آنکه حوصله کمتری دارند نسبت به تلاش‌های اولیه تکلم کودکشان حساسیت بیشتری نشان می‌دهند؛ می‌کوشند تا زودتر از زمان مناسب به «تصحيح» تلفظ او اقدام کنند. در تصحیح شیوه تکلم کودک نوپا، در نظر داشته باشید که هدف اصلی صحبت کردن او ایجاد ارتباط و ابراز خواسته‌هایش است نه ادای یک کلمه. برای برخی از کودکان لازم است که مدتی به زبان خودشان حرف بزنند و تلاش برای تصحیح اشتباهاتشان صورت نگیرد. کودکان نوپا اطلاعات زبانی را ذخیره می‌کنند و در سن دو سالگی یکباره کلمات و عباراتی قابل فهم را بر زبان می‌آورند.

بسیاری از حرف‌های کودکان نوپا تا قبل از دو سالگی ممکن است قابل فهم نباشد. این امری طبیعی است. اگر احساس می‌کنید که کودکتان کلمات خاصی را به دشواری ادا می نماید، سعی کنید تا این کلمات را به دفعات بیشتری در صحبت خود به کار ببرید، و به این ترتیب روی تمایل کودکتان برای تقلید سرمایه‌گذاری کنید.

یادگیری الگوی صحیح گفتگو

اجازه دهید کودکتان طريقه صحیح گفتگو کردن را تقلید کند. کودکان حرف زدن را با تقلید نحوه صحبت کردن اطرافیانشان می آموزند. سعی نکنید که بیش از حد «به زبان کودکانه» صحبت کنید. با کودکتان به زبانی صحبت کنید که می‌خواهید آن را یاد بگیرد. به نظر می‌رسد که پدران بیشتر با کودکشان به زبان بزرگترها صحبت می‌کنند. چنان‌که گویی از او انتظار دارند همچون بزرگترها باشد. این نحوه ایجاد تعادل در روش‌های مختلف صحبت کردن با کودک، برای رشد توانایی‌های کلامی او مناسب است. بازی‌های کلامی و آوازهای همراه با حرکات، زبان را به موضوعی جالب برای کودک تبدیل می‌کند.

بازی‌های مورد علاقه

کودکان بسیار دوست دارند که بازی‌هایی در مورد اندام‌ها و قسمت‌های مختلف بدن خود انجام دهند و بعد از چند بار بازی کردن این اسباب بازی‌های خود را خواهند شناخت. بازی‌های همراه با اصوات و حرکات موزون که در آنها انگشتان هم برای شمارش استفاده می‌شود علاقه و توجه کودک نوپا را به خود جلب خواهد نمود. آوازهای همراه با حرکات، بخصوص برای تشویق کودک به استفاده از حرکات و زبان اشاره مفید است.

تلفظ کودک را با تکرار تصحیح کنید نه به طور مستقیم

هنگامی که کودکتان هنر فهمیدن صداهای شنیده شده، اشیاء دیده شده و تقلید صدا را فراگرفت همچون یک گلوله برفی خواهد بود که در یک زمین پر از برف در سراشیبی افتاده باشد. پس از آنکه کودک نوپا در حدود یک دوجین کلمه را آموخت، هرچه بیشتر مورد تشویق قرار گیرد علاقه او نسبت به کاربرد آنها بیشتر می‌شود.

صحبت‌های اولیه کودک

صحبت‌های اولیه کودک نوپای شما ممکن است با اسامی ساده‌ای مانند «آب» و «بابا» شروع شود. سپس او حرکاتی را انجام می‌دهد که به این کلمات مربوط است، و کلماتی را که با اشاره توأم است مثل «بای بای» به دایره معلومات کلامی خود اضافه می‌کند. پیشرفت بعدی او ارتباط دادن این کلمات منفرد برای ساختن عباراتی معنی‌دار است تا بتواند افکار خویش را به صورتی مختصر بیان کند، مثل: «بای بای، بابا». کودک بای بای کردن را با ترک خانه ارتباط می‌دهد (و این چیزی است که از حرکات خود شما موقع رفتن بیرون از خانه آموخته است).

کتاب خواندن برای کودک

برای کودکتان کتاب بخوانید. وقتی سن کودک به حدود یک سالگی می‌رسد، با او به تماشای کتاب‌های مصور بپردازید. با اشاره به تصویر و بر زبان آوردن نام آن، کودک شما در ذهن خویش بین جسم - اسم ارتباط برقرار می کند. به اشیایی که در کتاب وجود دارد اشاره کنید و آنها را با اشیای واقعی مرتبط سازید. مثلا به درخت در کتاب اشاره کنید و سپس درختی را در دنیای واقعی به او نشان دهید. با پیشرفت کودکتان، کتاب‌های مناسبی را انتخاب کنید که بیشتر مورد توجه او واقع شود و با مرحله‌ بعدی رشد او یعنی توانایی صحبت کردن متناسب باشد. با اشاره به اشیای درون کتاب و پرسیدن«این چیست ؟» به کودکتان کمک کنید که نام آنها را به یاد آورد. صفحه‌ای از کتاب را که اشیای مختلفی را به تصویر کشیده است به او نشان دهید و از وی بپرسید: «توپ کجاست؟»

با گسترش معلومات کلامی، توان صحبت کردن را در کودکتان افزایش دهید. یک کلمه را با بیان موضوعی مرتبط، بسط دهید. به عنوان مثال اگر کودک از شما پرسید: «این چیه؟» و به یک پرنده اشاره کرد، شما جواب دهید، «این یک پرنده است» و اضافه کنید «پرنده‌ها در آسمان پرواز می‌کنند.» به این ترتیب نه تنها به سؤال او جواب داده‌اید و کودک هم کلمه‌ای یاد گرفته است. بلکه مفهومی را برای وی بیان کرده‌اید که مرتبط با کلام است و آن همان پرواز پرندگان در آسمان است.

نقش پدر در توانایی تصمیم‌گیری کودک

به کودک امکان انتخاب بدهید. غالب اوقات گزینه‌هایی را برای کودکتان مطرح کنید. مثلا به او بگویید «سیب می‌خواهی با پرتقال ؟» این کار نه تنها او را به پاسخ دادن وا می‌دارد، بلکه روند تفکر وی را در مورد تصمیم گرفتن تحریک می‌کند.

ساده صحبت کردن

با کودک ساده صحبت کنید. با کودکتان آرام و با جملات ساده سخن بگویید و مرتب مکث کنید تا کودک فرصت آن را بیابد که صحبت شما را بفهمد.

ارتباط چشمی

ارتباط چشم با چشم در موقع صحبت با کودک بسیار اهمیت دارد. اگر موقع صحبت ارتباط چشمی خود را با کودک حفظ کنید، توجه او را هم حفظ خواهید کرد. چشم‌ها، زبانی مخصوص به خود دارند و شما می‌خواهید کودکتان موقع صحبت کردن رو‌در‌رو با دیگران راحت باشد. توانایی راحت بودن هنگام ارتباط چشم با چشم یک تمرین جهت غنای کلامی کودک است که در بقیه عمر برای کودکتان مفید واقع خواهد شد.

قوه تحرک، راه رفتن، دویدن و از جایی بالا رفتن:

علاوه بر رشد کلامی، توانایی مهم دیگری که در این سن در کودک شکل می‌گیرد نیروی حرکت است که شامل راه رفتن، دویدن و خود را بالا کشیدن است. این توانایی دروازه‌های فعالیت‌های جالبی را بین پدر و کودک می‌گشاید و نقش دیگری را برای پدر، به عنوان طراح محیط پیرامون کودک، مطرح می‌نماید. طرح‌ریزی بازی برای کودک دو تا سه ساله موضوع جالبی است. کودکان در این سن از، روی هم چیدن اشیاء، خط خطی کردن روی کاغذ، ساختمان‌سازی با مکعب و بازی با خمیر خوششان می‌آید. کودکان بین دو تا سه سالگی ساختن چیزهایی را با کمک پدرانشان بسیار دوست دارند.

این مطلب از کتاب «نقش پدر در مراقبت و تربیت کودک، انتشارات صابرین» تهیه شده است.
برای خرید اینترنتی این کتای، اینجا کلیک کنید.