مهم ترین نیاز عاطفی کودک چیست؟ دلبستگی یا وابستگی (قسمت دوم)

در مطلب قبل در مورد نیاز عاطفی کودک به مادر یعنی نیاز به دلبستگی اطلاعاتی را به دست آوردیم؛ حال می خواهیم بدانیم در سطح اضطراب و اجتناب چه اتفاقی برای همه ما می افتد و اضطراب جدایی در کودکان به چه معناست؟

اضطراب زیاد یا اجتناب زیاد؛ یا هر دو؟

اگر بخواهیم سطح اضطراب و سطح اجتناب را براساس نمودار بالا شرح دهیم باید بگوییم که:
اضطراب زیاد (سمت راست نمودار) در برابر اضطراب کم (سمت چپ نمودار) افراد به این معنا است که آن‌ها چقدر محیط و روابط خود را ناامن می‌دانند؟ چقدر به‌صورت مداوم اضطراب و ترس را حس می‌کنند؟ و درواقع ما به صورت کلی چقدر فکر می‌کنیم دیگران (مادر، همسر، دوست صمیمی و...) برای رفع نیازهای ما دردسترس و آماده هستند؟ در این نمودار هر چقدر دوستان و نزدیکان کمتر در دسترس باشند اضطراب هم بیشتر خواهد بود.
و اما اجتناب زیاد (سمت بالای نمودار) در برابر اجتناب کم (سمت پایین نمودار) نیز به این معناست که افراد چقدر دوست دارند به دیگران نزدیک شوند (و یا برعکس) و با آن‌ها رابطه‌ی عمیق‌تری را برقرار کنند؛ رویکرد اجتنابی بیشتر با مرزبندی‌های بیشتری همراه خواهد بود.

 
پس به طورخلاصه جایی که همه‌ی ما آدم‌ها در این نمودار قرار می‌گیریم به ما می‌گوید چقدر حس می‌کنیم به دیگران به صورت مطلوب یا نامطلوب دلبسته هستند. به بیانی دیگر ما می‌توانیم الگوی دلبستگی خود را به دیگران براساس این دو عامل اصلی (یعنی سطح اضطراب و سطح اجتناب یا بهتر است بگوییم سطح فرار ما از موقعیت‌های اجتماعی) بهتر بشناسیم.

رشد و تحول دلبستگی در کودکان

اما به صورت کلی هدف ما از طرح مقدمه بالا چه بود؟

پاسخ این است که این دو عامل یعنی اضطراب و اجتناب در رابطه‌ی بین مادر و کودک نقش بسزایی دارند به این صورت که:

• رشد مطلوب کودکان ما در این دو عامل اصلی تا حد زیادی به همان حس مادرانه و رابطه مادر و کودک بستگی دارند.
• این دو عامل اصلی می‌توانند تا حد زیادی (در کنار سایر عوامل محیطی، ژنتیکی و... ) به ما والدین بگویند که نوزاد و فرزندمان در آینده به لحاظ شخصیتی، اجتماعی، رشد هیجانی، کیفیت رابطه‌ی عاطفی با دیگران از جمله در رابطه‌ی با همسر، کارکردهای شغلی و مواردی نظیر آن چگونه عملکردی خواهند داشت.
• هم‌چنین این دو مؤلفه می‌توانند در شکل‌گیری افکارِ آینده فرزندانمان نقش مهمی را ایفا کنند؛ این‌که فرزندان ما چقدر خود (عزت‌نفس)، دنیا و رابطه‌شان با دیگران را ارزشمند و ضروری می‌بینند و نسبت به آن‌ها دید‌ مثبت‌تری دارند.

Child adoption / Ads of the World

اضطراب جدایی در کودکان چیست؟

بعد از فهم اهمیت رابطه‌ی دلسبتگی حال باید در مورد این صحبت کنیم که اگر این نیاز اساسی به درستی از طرف والد به خصوص مادر تأمین نشود می‌تواند باعث رفتارهای اضطرابی و اجتنابی ناکارآمد در کودکان شود.

اضطراب جدایی زمانی رخ می‌دهد که به هر دلیلی کودکان مجبور باشند از والد (خصوصاً) یا مراقب خود جدا شوند. در صورتی که این اجبار اتفاق بیافتد کودکان آشفته و ناراحت می‌شوند، ممکن است آن‌ها از اتاقی به اتاق دیگر بروند و مادر خود را دنبال کنند، آن‌ها در هر صورت سعی دارند از دید مادر یا پدر خود خارج نشوند. بسیاری از آن‌ها حتی دچار مشکلات جسمانی مثل دل‌درد هم می‌شوند. آن‌ها با عدم حضور مادر قشقرق به پا می‌کنند و از هرگونه تهدید به ترک از طرف والد شدیداً هراس دارند. معمولاً فکر اصلی کودک در این موقعیت این است که "نکند دیگر من مادر یا پدر خود را نبینم و تنهای تنها بمونم". البته دلایل بسیاری از کودکان در مواجهه با جدایی والدین می‌تواند مبهم و نامعلوم باشد.

رایج‌ترین شکایت‌های والدین از اضطراب جدایی چیست؟

مشکل در مدرسه رفتن به خصوص سال‌های اول دوره‌ی ابتدایی؛ معمولاً این شکایت به این صورت است که بچه‌ها ببا شروع دروه‌ی مدرسه بارها از عدم حضور والدین خود شکایت می‌کنند و دوست ندارند لحظه‌ی از چشم مادر یا پدر دور باشند. حتی پیش آمده است که مادر یا پدر ساعت‌ها پشت درب کلاس نشسته است تا کودک با خیال راحت بتواند در کلاس آرام و قرار بگیرد.

مشکل در خوابیدن به تنهایی در اتاق خودشان؛ کودکان خیلی اوقات دوست ندارند تنها در اتاق خود بخوابند؛ یا بهتر است بگوییم آن‌ها دوست ندارند به تنهایی بخوابند؛ به همین خاطر والدین از این مسئله شکایت می‌کنند که کودکشان دیگر بزرگ شده است و باید بتواند خودش در اتاق خودش بخوابد، اما کودک باز هم از تنها خوابیدن و تنها ماندن در اتاق دچار تنش و نگرانی می‌شود.

دلبستگی ایمن و دلسبتگی ناایمن، تفاوت در چیست؟

بسیاری از مواقع بین اضطراب جدایی (ناشی از دلبستگی به والد) طبیعی و غیرطبیعی سوالات بسیاری از طرف والدین وجود دارد؛ مهم است در ابتدا بدانیم این اضطراب در دوره‌هایی از رشد طبیعی است و کودک در صورت عدم وجود مادر دچار تنش و اضطراب می‌شود و همه‌ی بچه‌ها ممکن است پاسخ‌های مشابهی به این جدایی و نبود مادر ندهد. لذا ضروری است که در ابتدا در مورد مبانی و اصول رشدی این نیاز اساسی بیشتر صحبت کنیم.

این مطلب ادامه دارد؛ در ادامه این مطلب به مفاهیم رشدی و تحولی دلبستگی در کودک خواهیم پرداخت.

برای نوشتن این مطلب از منابع زیر کمک گرفتیم: